Barwniki żelazowe
Barwniki występujące w tej grupie dzielą się na naturalne i sztuczne.
Naturalne noszą nazwę ziemnych, a także ugrów i składają się głównie z glinki zabarwionej wodnym lub bezwodnym tlenkiem żelaza.
Własności:
1. Absolutna trwałość na świetle.
2. Nietrujące.
3. Tanie.
4. Używane we wszystkich technikach.
Barwniki żelazowe - naturalne
Ugry żółte
Pod względem chemicznym - glinka zabarwiona wodnym tlenkiem żelaza.Zależnie od natężenia barwy, dzielą się na jasne, ciemne, złocistei oranżowe. Światłotrwałe, dobrze zachowują się w mieszaninach z innymibarwnikami. Używane we wszystkich technikach. Ze względu na dużązawartość glinki należą do gruboziarnistych, ale kryją dobrze.
Oleju potrzebują od 40 do 60%. Należą do farb średnioschnących.
Ugier oranżowy i złocisty
Zawiera większą ilość wodnego tlenku żelaza niż jasny i dlategokryje nieco gorzej od jasnego. Należy do barwników półlaserunkowych.Potrzebuje ok. 70% oleju i wysycha wolniej.
Trwały. Często podbarwiany żółtym chromem lub anilinowymi pigmentami.
Ugry ciemne
O większej zawartości tlenku żelaza.
Mają również pewną ilość manganu, dzięki czemu schną prędzej.
Są trwałe, ale w technice olejnej często ciemnieją z powodu większejilości oleju użytego przy ucieraniu oraz zawartości ciał bitumiczych.
Ugry palone
Otrzymuje się je przez prażenie ugrów żółtych celem nadania im koloru brązowego lub czerwonego.
Są to czerwienie: wenecka, pompejańsja, puccola.
Kolor zależy od wysokości temperatury i czystości surowca.
Z ugrów ciemnych w ten sam sposób otrzymuje się ugry brunatne.
Przez prażenie ugry tracą związaną chemicznie wodę i zmieniają barwę, ale własności swoje zachowują.
Rozpoznanie:
Ugry żółte i czerwone nie rozpuszczają się w alkaliach, spirytusiei wodzie. W rozcieńczonym kwasie solnym rozpuszczają się częściowozabarwiając roztwór na żółto.
Części gliniaste dają osad. Przy podgrzewaniu ciemnieją.
Ugry czerwone palone rozpuszczają się w rozcieńczonym HCl. Kolor roztworu żółty. Przy podgrzewaniu nie zmieniają koloru.
Siena
Jest to barwnik należący do rzędu barwników ziemnych - ugrów,chociaż znacznie odbiega od nich składem chemicznym. Jest to sólkrzemianożelazowa.
Zamiast glinki zawiera krzem zabarwiony wodnym tlenkiem żelaza. Zewzględu na swój skład chemiczny siena należy do barwnikówlaserunkowych. Przy ucieraniu potrzebuje oleju od 159 do 241%, dlategoteż w technice olejnej ciemnieje i schnie wolno.
Innymi własnościami zbliżona jest do ugrów. Najlepsze gatunki sieny otrzymuje się we Włoszech, niedaleko Sieny - stąd nazwa.
Siena palona
Ma zabarwienie czerwono-brunatne i odznacza się lepszą siłą krycia.
Siena palona używana jest we wszystkich technikach.
Rozpoznanie:
Siena naturalna rozpuszcza się podczas wrzenia w stężonym kwasiesolnym, tworząc galaretowaną masę o intensywnym żółto-brązowym kolorze.
Ugry czerwone
Ugry czerwone różnią się w swoim składzie od żółtych jedynie tym, że zabarwione są bezwodnym tlenkiem żelaza.
Występują one w gruntach wulkanicznych i są od razu palone. Wielez nich, np. rubryka czy bolus, znane były już w starożytności. Wydobywasię je przeważnie we Włoszech.
Sangwina
Glinka + bezwodny tlenek żelaza. Ma zastosowanie przy wyrobie specjalnych ołówków.
Bolus
W zależności od miejsca wydobycia, posiada różny skład chemiczny.Czasem jest to sól krzemowo-żelazowa (jak siena), czasem glinkazabarwiona tlenkiem żelaza (bezwodnym). W XVIII w. bolus miał szerokiezastosowanie przede wszystkim w gruntach.
Czerwień indyjska
Zawiera dużą ilość tlenku żelaza - stąd intensywny kolor czerwony.
Puccola
Posiada złożony skład chemiczny. Oprócz glinki i tlenku żelaza zawiera wapń, magnez i sód.
Wszystkie czerwone ugry są trwałe i używane we wszystkich technikach.W oleju schną dobrze, do ucierania potrzebują go od 45 do 50%.
Ziemia zielona
Składa się z glinki, krzemianów, podtlenków żelaza, manganu, wapniai sodu. Elementy te są w barwniku związane chemicznie ze sobą.Składniki te, zależnie od miejsca pochodzenia barwnika, występująw różnych proporcjach, co odbija się na odcieniu i właściwościach.
Barwnik ten znany był już w starożytności i używany chętnie do dziś.Wydobywa się go we Włoszech, Tyrolu i na Cyprze. Najlepsze gatunkipochodzą spod Werony i stąd pochodzi nazwa „ziemi werońskiej” (odcieńoliwkowy).
Ziemia zielona jest trwała, stosowana we wszystkich technikach.Specjalnie cenna jest w technice freskowej, gdzie służy do lepszegoutrwalania niektórych barwników.
W oleju schnie ze średnią szybkością i potrzebuje go 100%.
Ziemia zielona przechowywana długo w stanie naturalnym (proszek) przydostępie powietrza - brunatnieje (podtlenek żelaza pochłania tleni przechodzi w wyższy stopień nasycenia - czyli tlenek żelaza).
Przez wypalenie nabiera koloru brunatnego i znana jest pod nazwą „palonej ziemi zielonej”.
Ostatnio używana jest do produkcji zielonych laków.
Rozpoznanie:
Imitację ziemi zielonej przez zmieszanie ugru z lazurem berlińskimwykrywa się przez działanie alkalii na lazur. Podbarwienie organicznymibarwnikami poznaje się próbą ze spirytusem. Obecność miedziowychwykrywa się spirytusem octowym, z którym dają one roztwór niebieski.
Umbra
Składem chemicznym zbliżona do ugrów, lecz zawiera większe ilościwodnego tlenku manganu, który daje jej zabarwienie brunatne. Trwała.Szybko schnie w oleju (mangan), chociaż potrzebuje go w większej ilości(100%).
Używana we wszystkich technikach, zarówno naturalna jak i palona (czerwono-brązowa).
Znana w starożytności, wydobywana we Włoszech w Umbrii.
Rozpoznanie:
Przy podgrzewaniu umbry z kwasem solnym powstaje chlor z charakterystycznym zapachem.
W alkaliach nie rozpuszcza się.
Barwniki żelazowe - sztuczne
Marsy
Żółte marsy są ugrami otrzymywanymi sztucznie. Mogą się składaćz czystego wodnego tlenku żelaza, ale mogą też zawierać w swoimskładzie glinkę, gips, tlenek cynku i kredę.
Jednym z prostszych sposobów otrzymywania marsów żółtych jest sposóbpolegający na zmieszaniu roztworu żelaznego kynopoca z mlekiemwapiennym. Otrzymywany przy tym zielonkawy osad (mieszanina gipsuz wodnym tlenkiem żelaza) poddaje się działaniu powietrza, pod wpływemktórego zmienia się kolor zielonkawy na żółty.
Przez prażenie marsów żółtych otrzymuje się marsy oranżowe, czerwone, brązowe i fioletowe.
Kolor tych marsów zależy od temperatury prażenia. Słaba temperatura daje marsy oranżowe, wyższa - ciemniejsze.
Marsy są znacznie bardziej przeźroczyste niż ugry, pod względem trwałości im nie ustępują.
Trwałe we wszystkich technikach i połączeniach. W oleju wysychają wolno. Do ucierania potrzebują od 50 do 60% oleju.
Rozpoznanie:
Marsy składające się z tlenku żelaza i glinki rozpuszczają sięcałkowicie przy podgrzewaniu w rozcieńczonych kwasach: solnymi azotowym.
Czerwień angielska, caput mortuum, czerwień pompejańska
Lepsze gatunki tych czerwieni składają się z czystego, bezwodnegotlenku żelaza, otrzymanego sztucznie różnymi sposobami: wypalaniemżelaznego kyporoca i innych związków żelaza w czystym staniew mieszaninach z solą lub saletrą.
Barwniki te mają duży i średni ciężar właściwy. Są trwałe, używane wewszystkich technikach. Siła krycia dobra, oleju potrzebują od 40 do50%. Schną dobrze.
Rozpoznanie:
W rozcieńczonym kwasie solnym rozpuszczają się przy podgrzaniu, tworzącżółty roztwór. W stężonym HCl rozpuszczają się bez podgrzewania. Szpati glina wytrącają się w osadzie. |
|
