Pierwsze zetknięcie się olejów z tlenem powoduje powstanienadtlenków. Reagują one z niezmienionymi cząsteczkami olejui wytwarzają inne połączenia zawierające tlen. Są przyczyną łączeniasię cząsteczek glicerydów.
W ten sposób przyczyniają się do powstawania kompleksów o cechachkoloidalnych, umożliwiających późniejsze powstawanie z oleju żelui następnie błony malarskiej.
Samorzutne wysychanie oleju doprowadza do powstania linoksynu, produktuo cechach eukoloidu (odchylenia od tego wykazuje olej makowy).
Proces wysychania oleju jest procesem bardzo złożonym, stanowiącymsplot reakcji chemicznych polegających na utlenianiu oraz powiększaniucząsteczek i wreszcie na przemianach koloidalnych.
Proces wysychania oleju można nazwać zjawiskiem koloidalnym (fizycznym) wywołanym przyczynami natury chemicznej.
Rozróżniamy trzy rodzaje wysychania olejów:
1. Wysychanie zgodne z wysychaniem oleju lnianego.
2. Wysychanie zgodne z wysychaniem oleju tungowego.
3. Wysychanie zgodne z wysychaniem oleju makowego.
Szybkość i rodzaj wysychania oleju zależy od ilości i sposobu rozmieszczenia podwójnych wiązań w jego cząsteczce.
Produktami utleniania oleju lnianego są głównie:
- łatwo i średniolotne kwasy olifatyczne,
- aldehyd mrówkowy,
- tlenek i dwutlenek węgla.
Z produktów tych w błonie pozostają tylko mniej lotne.
Kwasy ulegają częściowemu zobojętnieniu przez zasadowe barwidła.
Przyrost stanowiący różnicę pomiędzy ciężarem pochłoniętej ilości tlenua ciężarem lotnych produktów, nazywamy „pozorną liczbą tlenową danegospoiwa”.
Im wyższy stopień zagęszczenia oleju, tym schnięcie jest wolniejsze.
Z punktu widzenia chemicznego, całkowite przeschnięcie oleju na całejgrubości błony malarskiej oznacza zakończenie przemian niestałychproduktów utleniania oleju, zwłaszcza nadtlenków, w połączenia stałe,nierozpuszczalne i nietopliwe, które nazywamy oksymami.
Według Drinberga, wyschnięta powłoka malarska nie jest żelem, ale nierozpuszczalnym i nietopliwym trójwymiarowym polimerem.
Zgodnie z najnowszymi badaniami procesu wysychania oleju, zjawiskachemiczne występują tylko podczas twardnienia i wysychania warstwymalarskiej.
W późniejszym stadium występują jedynie zjawiska fizyczne.
Olej lniany
Otrzymuje się go z siemienia lnianego przez wytłaczanie.
Najlepszy olej otrzymuje się na zimno (jasny i przejrzysty).
Olej otrzymany na gorąco jest brunatny, ma charakterystyczny zapach oraz jest nieprzeźroczysty.
Świeży olej otrzymany na zimno jest pozbawiony zapachu. Zapach pojawia się podczas gorzknienia, czyli rozkładu.
Olej lniany posiada najwięcej kwasu tłuszczowego nienasyconego zwanegolinolowym (58%) i w mniejszych ilościach kwas linolenowy (20%)oraz izolinolenowy (2,7%).
Rodzaj i skład chemiczny oleju lnianego (jak też i innych olejówroślinnych) zależy w dużej mierze od klimatu w jakim rośnie i dojrzewalen.
Na przykład w oleju pochodzącym z północnych stron występuje tylko jeden rodzaj kwasów linolenowych.
Wysychanie oleju lnianego zależy od występujących w nim kwasów tłuszczowych nienasyconych:
- linolowego,
- linolenowego,
- izolinolenowego.
Olej lniany naniesiony cienką warstwą na szkło, wysycha całą swoją grubością.
Położony grubiej, wysycha najpierw na powierzchni tworząc pomarszczoną błonkę i powiększając swoją objętość o 20%.
Zjawisko to jest najbardziej charakterystyczne dla oleju lnianego.
Zimą olej lniany wysycha w ciągu 11 dni, latem w ciągu 3 ÷ 6 dni.
Rozpuszcza się łatwo w lotnych olejkach. W spirytusie - słabo, chyba że został utleniony.
Zabarwienie olejowi lnianemu mogą nadawać następujące barwniki organiczne:
- ksantofil - żółte,
- chlorofil - zielone,
- erytrofil - czerwone.
Barwniki te nie zawsze występują w oleju wszystkie naraz. Czasem kolor olejowi nadaje przewaga jednego z nich.
Barwniki te szybko rozkładają się pod wpływem światła i olej jaśnieje.
Olej lniany posiada mniejszą różnicę między wzrostem a utratą objętościpodczas wysychania niż np. oleje: makowy i orzechowy. Stąd trwałośćpowłoki malarskiej większa oraz mniejsze skłonności do pękania.
Jest on najtrwalszym olejem ze wszystkich olei roślinnych.
Przykrą jego wadą jest żółknięcie i ciemnienie w trakcie wysychania.
Wpływa na to zawartość kwasu linolenowego.
Chcąc zapobiec większemu pożółknięciu obrazu, należy w pierwszej faziewysychania trzymać obraz w jasnym i słonecznym pomieszczeniu.
Od braku światła i wilgoci obraz ciemnieje bardziej.
Olej makowy
Na kolor oleju makowego wpływa odcień maku.
Do celów malarskich najlepiej nadaje się olej z maku jasnego.
Podczas prasowania maku na chłodno, otrzymuje się olej bezbarwny, pozbawiony zapachu.
Składem chemicznym różni się on od oleju lnianego. Zawiera znaczniewięcej, bo aż 30%, kwasu oleinowego (w oleju lnianym 4,5%), a kwasulinolowego ok. 60%.
Kwasu linolenowego, najbardziej sprzyjającego wysychaniu, zawiera ilości nieznaczne, dlatego też nie żółknie po wyschnięciu.
Duża zawartość kwasu oleinowego czyni go mniej zdolnym do wysychania.
Olej makowy schnie dwa razy dłużej niż lniany. Zmiany objętości podczaswysychania są znacznie większe (40%) i dlatego powłoka oleju makowegonie jest trwała, łatwiej pęka, a pęknięcia są głębokie.
Nierzadko po wyschnięciu olej makowy staje się znowu miękki i daje odlip.
Biel utarta na oleju makowym nie żółknie i dlatego w XIX w. często ucierano biel właśnie na oleju makowym.
Olej orzechowy
Otrzymuje się go z dobrze wysuszonych orzechów włoskich.
Znany był w XV i XVI w.Leonardo da Vinci sam preparował olej orzechowy w następujący sposób:miazgęz orzechów mieszał z wodą na gęstą papkę, następnie rozrzedzał ją wodąi wystawiał na słońce; na powierzchni gromadził się olej, który byłzbierany przy pomocy waty.
Olej orzechowy stoi na pograniczu oleju lnianego i makowego. Jestlepszy od makowego, gdyż wysycha na całej swojej powierzchni,ale gorszy od lnianego.
Zawiera 7% kwasu oleinowego, 80% kwasu linolowego i 13% kwasu linolenowego.
Proces wysychania lepszy od makowego, gorszy od lnianego.
Podobnie jak olej makowy, nie ciemnieje i nie żółknie, ma jednak skłonności do mięknięcia po wyschnięciu. Prędko gorzknieje.
Olej słonecznikowy
Mało znany w Europie Zachodniej. Otrzymuje się go z nasion słonecznika.
Pozyskiwany na chłodno, ma zabarwienie jasnożółte, które szybko znika na słońcu.
Olej słonecznikowy zawiera 60% kwasu linolowego oraz 39% kwasu oleinowego.
Wysycha wolno, nie marszczy się.
Po dodaniu żywic i lotnych olei, daje normalną warstwę malarską.
Szczególnie dobre rezultaty daje polimeryzacja tego oleju.
Olej tungowy
Używany głównie w Chinach, Indiach i Azji.
Otrzymuje się go z trujących owoców drzew z rodziny wilczomleczowatych.
Wewnątrz takiego owocu znajdują się 2 ÷ 3 tłuste ziarenka, z których wytłacza się olej.
Olej tungowy ma bardzo ciekawą własność:
wysycha od środka - nie od powierzchni.
Dlatego też olej ten wprowadzono jako dodatek do lakierów tłustych.
Powoduje on równomierne wysychanie całej warstwy malarskiej, czyniąc ją elastyczną i zapobiegając jej pękaniu.
Olej tungowy wykorzystywano w Chinach do wyrobu tuszu (kopeć oleju).
Użyty w dużych ilościach do malowania, powoduje ciemnienie warstwy malarskiej.
Jest jednak skuteczny i dobry w połączeniu z żywicami. |
|
