Tempera naturalna znana była już w starożytności. Największąpopularnością cieszyła się w wiekach średnich. Jajko, jako emulsjęnaturalną, używano zarówno w malarstwie sztalugowym jak i ściennym.
Skład tempery
Cennino Cennini tak mówi o temperze jajowej:
„Używane są dwa rodzaje tempery - jeden lepszy od drugiego:
Pierwszy polega na zmieszaniu białka i żółtka, dodaniu do nich sokuz drzewa figowego i dokładnym zmieszaniu. Potem do mieszaniny tejdolewa się około połowy rozcieńczonego wina i na tym uciera siębarwniki.
Jeżeli położysz temperę grubą warstwą, to farba szybko popęka i oderwie się od ściany.
Drugi rodzaj tempery składa się z samego żółtka.
Tempera zazwyczaj używana bywa w technice ściennej, a także na drewnie i metalu.”
Tempera oparta na samym żółtku również zawierała sok drzewa figowego, co wynika z traktatu Vasariego.
Cennino Cennini opisuje temperę w okresie jej rozkwitu i największego rozwoju.
Opisuje on ciekawe szczegóły tej techniki, jak na przykład, umiejętność wykorzystywania koloru żółtka.
Żółtko jasne (miejskich kur) należało stosować do malowania twarzykobiecych. Żółtko ciemne (kur wiejskich) do malowania twarzy smagłych.
Skład jajka
Jajko kurze waży w przybliżeniu od 40 do 60 gramów, przy czym żółtko - 20 g, białko - 40 g.
Największy ciężar mają jajka wiosną, a najmniejszy zimą.
| SKŁAD JAJKA | Żółtko | Białko | | Woda | 51,5% | 84,8% | | Albumina i witelina | 15% | 12% | | Olej jajowy | 22% | 0,2%
| | Lecytyna | 9% | ślady | | Ciała mineralne | 1% | 0,7% | | Inne składniki | 1,5% | 2,3% |
Białko, podobnie jak żółtko, należy do substancji azotowych,zawierających w sobie siarkę. Substancje te łatwo rozkładają sięi zagniwają.
Białko jest właściwie (sądząc po składnikach) wodnym roztworemalbuminy. Składa się ono z komórek o bardzo cienkich błonkachi pozbawione jest do pewnego stopnia ciekłości.
Białko posiada reakcję (odczyn) alkaliczną. Ścina się przy zwiększonej temperaturze. Silnie rozcieńczone wodą nie ścina się.
Ścinanie się białka, czyli albuminy, następuje również pod wpływemdziałania spirytusu, fenolu, kreozotu, silnych kwasów i alkalii,sublimatu i taniny. Przy zmieszaniu z terpentyną też się ścina.
Z wapnem białko daje trwałe, nierozpuszczalne w wodzie połączenie.
W stanie suchym białko z czasem samo staje się nierozpuszczalnew wodzie. Ścinanie się białka następuje po całkowitym wydzieleniu sięz niego wody.
Białko jajka, po naniesieniu jego cienkiej warstwy na szkło, powyschnięciu tworzy przeźroczystą błonkę, bardzo kruchą i rozpuszczalnąw wodzie. Kruchość jego nie pozwala na używanie do tempery samegobiałka, lecz razem z żółtkiem.
Białko przecedza się kilka razy przez gęstą tkaninę - wówczas staje się ono ciekłe.
Żółtko jest ograniczone cienką błonką i mniej lub więcej zabarwione. Składa się z trwałej emulsji.
Emulgatorami są: albumina i witelina (witelina silniejsza).
Żółtko zawiera w sobie olej, ale zdolne jest jeszcze zemulgować tyle oleju, ile samo waży.
Zabarwienie żółtka jest nietrwałe i szybko ginie pod wpływem światła.Biel cynkowa utarta z żółtkiem szybko bieleje (ołowiowa wolniej).
Olej jajowy należy do tłuszczów zwierzęcych. W stanie czystym na powietrzu wysycha bardzo wolno (podobnie jak tłuszcz rybi).
Żółtko użyte do malowania w większych proporcjach niż należy, powoduje pękanie warstwy malarskiej.
Podczas wysychania żółtko traci jeszcze wodę i następuje dalszezwieranie się warstwy malarskiej, co może również doprowadzić dopęknięć.
W celu konserwacji jajka we Włoszech wprowadzono sok figowy.W Niemczech wprowadzono w tym celu piwo (pewien procent spirytusu),w Rosji - kwas chlebowy (w proporcjach równych białku).
Według Cenniniego do spoiwa jajowego dodawało się barwnika w równychobjętościach, a następnie rozrzedzano farbę wodą (do stanu ciekłego).
Temperą powyższą można było malować bardzo cienkimi warstwami. Wysychając jaśniała nieco i matowiała.
Temperą opartą na żółtku malowano głównie na deskach. Używano jej też do malarstwa ściennego.
Do malowania ścian używano i żółtka i białka. Temperę taką stosowano również do retuszu fresków.
Ponieważ białko dodawało spoiwu kruchości, jako plastyfikatorywystępowały w tym rodzaju fresku sok figowy i wino, w objętości równejjajku.
Nigdy nie używano samego jajka, lecz zawsze dodawano do niegosubstancji rozrzedzających - zawsze proporcjonalnie do objętości jajka.
W późniejszych recepturach tempery, zamiast wyżej wymienionychrozrzedzaczy, występuje mleko odtłuszczone (na dwa jajka - 1 litr)lub roztwory klejów roślinnych.
Według Teofana, do niektórych barwników stosowano czasem jako spoiwosamo białko. Szczególnie w malarstwie miniaturowym do bieli ołowioweji minii.
Spoiwo takie było ogniwem pośrednim między techniką klejową a akwarelą. |
|
